اختلالات نوشتاری: ریزنویسی و راه های رفع آن

نوشتن، ابزاری کلیدی

     نوشتن یکی از ابزارهای دائمی و مهم دانش آموزان برای تکمیل فرایند یاددهی- یادگیری است. نوشتن تحریک و ادغام زنجیره ی منابع اطلاعاتی چندگانه، حافظه، مهارت های حرکتی، زبان و شناخت است. اختلال نوشتاری یک فرایند عصبی پیچیده است که به هماهنگی مکانیسم های چندگانه مغز مربوط می شود. مشکلات در نوشتن از ابتدای ورود به مدرسه بر سایر فعالیتهای آموزشی کودک تأثیر می گذارد و موفقیت تحصیلی، شغلی و اجتماعی را به خطر می اندازد.

خط زیبا

خط خوب یکی از مهارتهایی است که باید از سن کم، به دانش آموزان آموخته شود. در غیر این صورت بخشی از فرایند یاددهی- یادگیری دچار نقص خواهد شد. متاسفانه بیشترین میزان توجه معلمین به پاسخ صحیح دانش آموز است و در این بین توجه ناچیزی به نحوه ی نوشتن دانش آموز می شود؛ به طوری که اگر دانش آموز پاسخ سوالات دانش آموز را به درستی بنویسد بیشترین میزان توجه و بازخورد معلم به همان پاسخ صحیح است و معمولا بازخورد برای صحیح و خوانا نوشتن را مربوط به دیکته می دانند. در حالی که یک معلم حرفه ای باید در تمام دروس توجه زیادی به نحوه ی نوشتن دانش آموز داشته باشد.

انواع اختلالات نوشتاری

به طور کلی می توان اختلالات نوشتاری یا نارسانویسی را در 9 دسته جای داد: ( نقل از کتاب ناتوانی های یادگیری، ترجمه ی تقی منشی طوسی، ص. 264)

درشت نویسی و ریز نویسی

ممکن است یک کودک نوشته هایش خیلی ریز باشند و یا بالعکس آنقدر درشت که در یک خطِ صفحه، تنها چند کلمه بیشتر گنجانده نمیشود.

جهت یابی ناصحیح

برخی دانش آموزان درک صحیحی از رابطه های فضایی مانند بالا و پایین، زیر و رو و چپ و راست ندارند. به همین دلیل هنگام نوشتن حروف و کلمه ها حتی بر روی کاغذ خط دار قادر نیستند اشکال صحیح حروف را بنویسند.

کج نویسی بیش از حد

که به دلایل متعددی مثل بسیار نزدیک بودن بازو به بدن، بسیار سفت گرفتن شست، دور بودن خیلی زیاد نوکِ قلم از انگشتان، صحیح نبودن جهت کاغذ و درست نبودن جهت حرکت قلم اتفاق می افتد.

 راست نویسی بیش ازحد

عواملی مثل بسیار دور بودن بازو از بدن و بسیار نزدیک بودن انگشتان به سرِ قلم، هدایت قلم به تنهایی توسط انگشت سبابه و ناصحیح بودن جهت کاغذ در ایجاد آن موثر می باشد.

 پرفشار نوشتن

این مشکل بر اثر فشار دادن بیش از حد انگشت سبابه و استفاده از قلمِ نامناسب حاصل می شود.

 کمرنگ نویسی بیش از حد

به عواملی مثل بیش از حد کج یا راست نگه داشتن قلم، چرخش نوک قلم به یک سمت و قطر بیش از حد قلم بستگی دارد.

زاویه دار نویسی بیش از حد

به دلیل سفت بودن بیش از حد شست، بیش از حد شل نگه داشتن قلم و حرکت بیش از حد قلم اتفاق می افتد.

 نامرتب نویسی بیش از حد

که چهار علت مهم برای این مورد وجود دارد که شامل نبود آزادی حرکت، حرکت بیش از حد کنددست، محکم گرفتن قلم و در نهایت نادرست یا ناراحت بودن وضعیت می باشد.

فاصله گذاری بیش از حد

که به واسطه ی پیشرفت بیش از حد سریع قلم به سمت چپ و حرکت بیش از حد و سریع جانبی ایجاد میشود.

 

علل مهم نارسانویسی

( نقل از کتاب درمان اختلالات دیکته نویسی، دکتر مصطفی تبریزی، ص. 46-45)

1 . عدم مهارت های پایه ای مانند چرخاندن، فشاردادن، گرفتن و امثال آن.

2 . عدم رشد مهارت ها و هماهنگی های حرکتی و حرکت های ظریف که برای نوشتن ضروری هستند.

3 . عدم حرکت مناسب انگشتان

4 . عدم هماهنگی چشم و دست

5 . عدم توانایی کنترل بازو، دست و عضلات انگشتان

6 . عدم یادگیری مفاهیم پایه ای مانند : بالا، پایین، زیر، رو

7 . وضعیت قرار گرفتن نامناسب کاغذ و بدن به هنگام نوشتن

8 . فاصله نامناسب سر کودک با کاغذ به هنگام نوشتن

9 . استفاده از میز و صندلی و مداد نامناسب

10 . در دست گرفتن مداد به صورت نامناسب

11 . عدم توانایی در طراحی فرم صحیح ترسیم هر یک از حروف و گلمات در ذهن

12 . دشواری در حفظ تجارب و تاثیرات دیداری

13 . بی قراری و پرتحرکی

14 . نداشتن انگیزه کافی برای خوب نوشتن

15 . تاخیر در تکلم

16 . فقر یا نارسایی آموزش

17 . اشکال در تبدیل و انتقال ادراک حس دیداری به حرکتی

18 . خطا در ادراک دیداری واژه ها

19 . عدم هماهنگی کلی بدن

اختلال ریزنویسی

ریزنویسی یکی از مشکلات رایج در بین دانش آموزان مدارس است وعوامل زیادی در به وجود آمدن آن دخیل هستند که می توان به فشار خانواده به کودک خود برای جلوگیری از درشت نوشتن نیز اشاره کرد. متاسفانه کمتر به این مشکل در مدارس توجه می شود.ریزنویسی می تواند به چشم دانش آموز صدمه وارد کند و یا به دلیل نادرست گرفتن مداد و فشار زیاد آن باعث تنش عصبی دانش آموز شود و این خود باعث کم علاقگی دانش آموز در انجام تکالیف و حتی بی علاقگی به رفتن به مدرسه و اضطراب زیاد دانش آموز شود.

مهم ترین عوامل دخیل در ریزنویسی

در دست گرفتن نادرست مداد یا خودکار

نزدیک کردن بیش از حد سر به دفتر در هنگام نوشتن

اضطراب از کم آوردن فضا برای نوشتن تکلیف

تقلید از دیگران

تحت فشار قرار گرفتن دانش آموز در انجام تکالیف توسط والدین

باور غلط من نمی توانم

راه های از بین بردن ریزنویسی در دانش آموزان:

    1 ) اگر دانش آموز مداد را نزدیک نوک می گیرد چون دامنه ی حرکتی دست کم می شود باعث ریزنویسی می شود و برای اصلاح آن باید کاری کنیم که دانش آموز مداد را بالاتر بگیرد و مناسب ترین پیشنهاد این است که یک برچسب در قسمت نوک مداد زده شود تا هم دانش آموز فراموش نکند و هم مدام به او تذکر داده نشود و از این طریق اضطرابی هم به دانش آموز وارد نمی شود. نحوه ی صحیح در دست گرفتن مداد به این صورت است که مداد باید بین انگشت شست وانگشت اشاره قرار گرفته و از بالای قسمت تراشیده شده گرفته شود.

     2 ) اگر دانش آموز در هنگام نوشتن سرش را زیاد از حد به دفتر نزدیک می کند این خود باعث می شود که نوشته هایش را بزرگ تر ببیند و متوجه ریزنویسی اش نشود، با تهیه ی میز مناسب و یادآوری اینکه سرش را نزدیک دفتر نکند می توان تا حدودی این مشکل را برطرف کرد، البته راهکار زمان بری است.

     3 ) اضطراب دانش آموز از اینکه فضا برای نوشتن کم می آورد را می توان با چسباندن یک برگه ی اضافی کم کرد.

4 ) فشار بیش از حد والدین برای زیبانویسی و ریزنویسی نیاز به مشاوره با والدین دارد و می توان با الگو و سرمشق دادن به دانش آموز این مشکل را اصلاح نمود.

5 ) اعتماد بنفس دانش آموز را می توان در اثر مواجهه با روش انجام کار افزایش داد و این خود کمک به دانش آموز در جهت باور توانایی های خود است.

6 ) با انتخاب سرمشق های ساده و نوشتن کلمات داخل کادرهای مستطیلی و … می توان به دانش آموز معیار مناسب برای نوشتن را یاد داد.

7 ) از دانش آموز بخواهید اشکال هندسی بسیار بزرگ بکشد و از این کار لذت ببرد. از او بخواهید خطوط مارپیچ بزرگ بکشد. تمام این ها ترس و اضطراب دانش آموز از اینکه نمی تواند را از بین می برد.

8 ) نوشتن روی نمک یا ماسه های رنگی نه تنها برای دانش آموز لذت بخش است بلکه مجبور می شود برای مشخص شدن کلمه ، حروف را بزرگتر بنویسد. این خود به عنوان یک املای مفرح هم قابل استفاده است.

یک توصیه مهم به والدین

      علت اینکه نوشتار کتاب ریاضی پایه اول و دوم ابتدایی بزرگ است این نکته ی مهم است که ادراک کل از جز برای دانش آموز پایه اول  و دوم کمی سخت است و برای همین در کتاب ریاضی اول و دوم اعداد و ارقام در اندازه های بزرگ نوشته شده است. پس اگر فرزند کلاس اول یا دومی شما کمی درشت می نویسد شاید یکی از علل آن عدم درک درست کلیت است که همانطور که اشاره شد درک کلیت در این سن کمی سخت است؛ پس اگر فرزند شمادر پایه اول و دوم کمی درشت می نویسد و شما اصرار بر کوچک نوشتن او دارید ممکن است منجر به ریزنویسی افراطی کودک شما شود. سعی کنید با وسواس باعث تنش عصبی فرزند خود نشوید.

یک توصیه مهم به معلمین

        در بازخوردهای خود نه تنها در دیکته بلکه در دروس دیگر توجه بیشتری به نحوه ی نوشتن دانش آموز خود داشته باشید. یکی از اشتباهات رایج معلمین به خصوص در بازخورد دیکته این است که دانش آموز را مجبور می کنند کلمه ای که اشتباه نوشته است چندین بار بنویسد. به جای این کار از او بخواهید آن کلمه را به صورت خلاق و البته صحیح بنویسد. مثلا کلمه ای که اشتباه نوشته را با خمیربازی برای شما درست بنویسد. همین مهارت نه تنها انگیزه ی دانش آموز شما برای نوشتن را بالا می برد بلکه نوشتار صحیح آن کلمه برای همیشه در ذهن او حک می شود.

 

مریم بخشی اردکانی

آموزگار ابتدایی