آیا بچه ها را در کلاس های چرتکه ثبت نام کنیم؟

مقدمه

اولیاء ، مدیران مدارس و معلمان زیادی درباره استفاده از چرتکه برای دانش آموزان از بنده سوال کرده، و می کنند. با توجه به اینکه با برگزاری مسابقات مختلف و پوشش تصویری و سایر تبلیغات به عمل آمده تب استفاده از این وسیله و کلاس های مرتبط بالا گرفته و از طرف دیگر به دلایل مختلف بخش های مختلف آموزش و پرورش به مخالفت برخاسته و حساسیت زیادی نسبت به این موضوع شکل گرفته است، لازم دیدم چند نکته را در این یادداشت یادآور شوم.

استفاده از چرتکه در محاسبات ریاضی

محاسبه ذهنی:

در این که مهارت انجام محاسبات ذهنی یکی از چند مهارت مهم در آموزش ریاضیات است، هیچ تردیدی وجود ندارد. در آموزش ریاضی منظور از محاسبه ذهنی انجام فرآیند محاسبات در ذهن با استفاده از روش ها و راهبردهای خاص است، (یعنی قرار نیست همان تکنیکی که در انجام محاسبات روی کاغذ انجام می شود را در ذهن مرور کنیم) مشروط بر آنکه دانش آموز دلایل انجام آن روش تکنیکی محاسباتی را درک کند و در پایه های بالاتر آن را نمایش دهد و در دبیرستان دوره اول بتواند به صورت جبری نمایش داده و درستی آنرا اثبات کند.

به مثال زیر توجه کنید.   

در این نمونه برای پیدا کردن حاصل ضرب از خاصیت پخشی استفاده شده است تا به ضرب هایی برسیم که در ذهن می توان به سرعت پاسخ را به دست آورد. برای انجام تفریق نهایی نیز می توانیم از راه زیر به جواب برسیم.

این ها نمونه هایی از روش های محاسبات ذهنی است که دلایل درستی آنها را به شیوه های مختلف برای دانش آموزان می توان توضیح داد. مانند نوشته های بالا می توان مراحل محاسبه را نمایش داد و همین عبارت ها را به صورت جبری بررسی کرد. حالا سوال اساسی اینجاست که آیا کاری که با چرتکه در محاسبات ریاضی انجام می شود شروط بالا را دارد یا نه؟

در صورتیکه این موضع بررسی شود مشاهده خواهد شد که در غالب مواردی که محاسبه با چرتکه انجام می شود به خصوص برای ضرب و تقسیم و جمع و تفریق های با تعداد رقم های بالاتر، یادگیرنده صرفاً روشی را دنبال می کند که دلایل درستی آن را نه می داند و نه برایش قابل درک است. حتی اکثر معلم هایی که کار با چرتکه را آموزش می دهند نیز نسبت به دلایل آن روش آگاهی ندارند. بنابراین اولین و مهم ترین نتیجه این است که کار با چرتکه با این روش ها ارتباطی به مهارت محاسبه ذهنی ریاضیات ندارد.

فوائد احتمالی استفاده از چرتکه:

اگر بپذیریم که کار با چرتکه از نظر ریاضی ارزش ندارد و در جاییکه ماشین حساب با سرعت خیلی بالاتر و زحمت خیلی کمتر همان محاسبات را انجام می دهد، جایی برای استفاده از چرتکه در آموزش ریاضی نمی ماند، سوال مهم این خواهد بود که پس چرا باید از این وسیله استفاده کنیم و کار با چرتکه فایده های دیگری دارد یا خیر؟

برای پاسخ به این سوال باید توجه شود که دانش آموز با چه شیوه ای با چرتکه کار می کند. مبنای کار با چرتکه علاوه بر دست ورزی استفاده از حافظه های بصری و شنیداری است، به طوریکه یادگیرنده میله ها و مهره و شکل فیزیکی چرتکه را به صورت یک تصویر در ذهن می سپارد و پس از آنکه روش محاسباتی مورد نظر را روی چرتکه دست ورزی کرد با حفظ تصویر آن در ذهن قادر می شود حتی بدون در دست داشتن چرتکه و با تکیه بر حافظه همان روش را در ذهن انجام داده و پاسخ را بیان کند. کار با تمرین های شنیداری و تصویری آغاز می شود تا به مرور شکل چرتکه به خاطر سپرده شود. سپس به تدریج محاسبات چهار عمل اصلی از ساده به مشکل و با روش تکرار و تمرین زیاد انجام شده و فرایند سپردن به حافظه تکرار می شود.

از آنجا که مبنای کار به خاطر سپردن است، کسب موفقیت و تکمیل فرآیند یادگیری احتیاج به ممارست، تمرین و تداوم دارد و نباید تمرین ها قطع شود. این احتمال زیاد وجود دارد که در صورت قطع شدن تمرین ها و تکرار ها آنچه به حافظه سپرده شده است به مرور زمان فراموش شود. حالا سوال بالا را مجددا تکرار می کنیم. آیا این روش فایده ای دارد؟

از آنجا که در انجام این تمرین هایی که از نظر آموزش ریاضی فهمی برای انها متصور نیستم و ارزشی در یادگیری ریاضیات ندارد، اما به هر حال ذهن را درگیر می کند و پرورش می دهد، شواهدی وجود دارد که این تمرین ها باعث ارتقاء ، اعتماد به نفس یادگیرنده، حل مشکل بیش فعالی، افزایش دقت و تمرکز شده و برای تعدادی از دانش آموزان آورده های تربیتی و پرورشی داشته است. اما باید توجه داشت که در صورت پذیرفتن فایده های مذکور رسیدن به این نتایج تنها از طریق کار با چرتکه محقق نمی شود. روش ها و تکنیک های متعددی برای ارتقاء دقت، تمرکز و حل مشکلاتی مثل بیش فعالی و عدم اعتماد به نفس وجود دارد. برای مثال حفظ کردن قران کریم در ارتقاء اعتماد به نفس بچه ها و تقویت حافظه (در نتیجه ارتقاء یادگیری) بسیار موثر است و در این خصوص احادیث فراوان و شاهد مثال های زیادی داریم.

برگزاری مسابقات داخلی و بین المللی

مجددا تأکید می شود که کار با چرتکه ارتباطی با فهم و آموزش ریاضیات ندارد و ممکن است فوائد دیگری از جمله پرورش ذهن و آرایش تمرکز و ارتقای اعتماد به نفس داشته باشد و این نتایج ممکن است از طرق دیگر نیز حاصل شود و استفاده از چرتکه برای این منظور منحصر به فرد نیست. اما متاسفانه آنچه همین فوائد را نیز از بین می برد و باعث می شود که در کنار مزیت های محتمل، معایب فراوانی ایجاد شود، برگزاری مسابقات داخلی و بین المللی برای ایجاد یک بازار رقابتی و کسب مشتری بیشتر است. دانش آموزی که قرار بود با این وسیله اعتماد به نفسش ارتقاء یابد و یا دقت و تمرکزش بیشتر شود وقتی درگیر و اسیر این بازی ها می شود در صورت عدم موفقیت چنان سرخورده می شود و دچار آثار تخریبی روحی و روانی می شود که تمام مزایای قبلی به فراموشی سپرده می شود. در مثال حفظ قرآن کریم نیز این موضوع صادق است. گاهی از اوقات وقتی هدف برنده شدن و یا کسب شهرت می شود، ممکن است باعث آزردگی و خدای ناکرده دلزدگی نسبت به این کتاب آسمانی در ذهن دانش آموزانی شود که با فشار بیش از حد والدین نا آگاه مواجه می شوند و خود را در ادامه مسیر رشد، از کسب موفقیت و رسیدن به درجه حافظ قرآن ناتوان می بینند.

در نتیجه اگر با فرض قبول این فواید فرزندخود را در کلاس های کار با چرتکه ثبت نام می کنیم باید مراقب باشیم که در صورتیکه فرزندمان علاقه ای به ادامه مسیر ندارد و یا انجام تمرین ها باعث آزردگی و خستگی می شود و یا توان شرکت در مسابقه و کسب موفقیت را ندارد، به هیچ وجه با اصرار نابجا او را از کسب آن فواید باز نداریم و رنج و مشقت جدیدی برایش ایجاد نکنیم.

جمع بندی:

در پایان و به عنوان جمع بندی به نظر می رسد، تولیدکنندگان بسته های کار با چرتکه و برگزارکنندگان کلاس ها از تبلیغ ارتباط کار با چرتکه و آموزش ریاضیات پرهیز کنند و شجاعانه اعلام کنند که این موضوع فواید دیگری از جمله ارتقاء اعتماد به نفس، بالابردن دقت و تمرکز، حل مشکل بیش فعالی و … دارد. (البته در این خصوص نیز متخصصان امر باید اظهارنظر کنند لذا بنده از لفظ فوائد احتمالی استفاده کردم چون تخصصی در این زمینه ندارم) هم چنین از دامن زدن به ایجاد رقابت های داخلی و بین المللی دست بردارند تا همان مسیر نیز منحرف نشود.

اولیاء و معلمان محترم نیز توجه داشته باشند که این مسیر را برای ارتقاء آموزش ریاضی فرزندان انتخاب نکنند و برای کسب مزایای دیگر نیز با توجه به این که رقابت های ناسالم ممکن است همان تأثیرات مثبت را نیز از بین ببرد در حد تعادل به این موضوع بپردازند و فراموش نکنند که روش های دیگری نیز برای رسیدن به آن نتایج وجود دارد.

دکتر خسرو داودی